(Özel) Türkiye’de 18 şehir, 80’den fazla ilçe ve 502 mahalle tehlikede

Jeoloji Mühendisleri Odası Güney Marmara Şubesi İdare Heyeti Üyesi Aysun Aykan, Türkiye’nin adeta röntgenini çekerek hükûmetin de çalışmalarını sürdürdüğü fay maddesine olan muhtaçlığı sayılarla anlattı. Jeoloji Mühendisi Aykan, Türkiye’de 18 kent, 80’den fazla ilçe ve 502 mahallenin fay çizgileri üzerinde olduğunu söylerken, yeniden Türkiye’de 5.5 ve üzeri büyüklüğünde sarsıntı üretebilecek 500 canlı fayın olduğunu açıkladı.
Jeoloji Mühendisleri Odası Güney Marmara Şubesi İdare Konseyi Üyesi ve Balıkesir Vilayet Sorumlusu Aysun Aykan, İzmir sarsıntısını gündemine alarak yaptığı konuşmada Türkiye’nin depremselliğine ve fay maddesine olan muhtaçlığa işaret ederek, "Gerek ülkemizde, gerekse dünyada zelzele tesiri altında binaların hasar görebilirliği; taşıyıcı sistem yapısının yetersizliği, yapıda kullanılan gerecin niteliği, yapının oturduğu tabanların jeolojik-jeoteknik özellikleri, binanın canlı fay üzerine oturması ve yapı kontrol yetersizliği üzere temel nedenden kaynaklandığı bilinmektedir. Bugün Türkiye’de bütün zelzelelerde bu ana ögeden ötürü can ve mal kayıpları yaşanıyor. Biz bunları düzeltemedikten sonra her sarsıntıdan sonra can ve mal kayıplarını yaşarız. İzmir’e 80 kilometre uzakta bir sarsıntı oldu ancak birçok bina yıkıldı. Bazen yanınızdan fay geçmese de binanız yıkılabilir. Zelzelede yıkılan yahut ağır hasar gören yapıların, çabucak hemen hepsinin sarsıntı merkez üssünden 80km uzaklıkta yer alan Bayraklı İlçesinde ağırlaşması, yapı-zemin etkileşiminin ve lokal taban şartlarının, oluşan zelzele hasarları üzerindeki tesirini açıkça ortaya koymaktadır. Binaların taban özelliklerine nazaran dizayn edilmemesi, inşaat uygulamalarında yanlışlar olması, yapılarda bilhassa de yer katlardaki işyerlerinde kolon ve kirişlerin kaldırılması yada içlerinden tesisat borusu geçirilerek ziyan verilmesi üzere nedenler büyük bir afet ortaya çıkarmıştır. 80 km uzaktaki sarsıntıdan etkilenen Bayraklı İlçesindeki durum Marmara Denizine kıyısı olan tüm vilayetler içinde geçerlidir. Marmara Denizi’nde yakın bir gelecekte büyük bir zelzele bekliyoruz. Ulusal ve Milletlerarası yapılan çalışmalara nazaran burada 1999 sarsıntısından sonra 30 yıl içinde yüzde 65 ihtimal ile azamî 7.6 büyüklüğünde bir zelzele bekliyoruz. Ortadan 20 yıl geçti. 10 yıl içinde burada büyük bir zelzele bekliyoruz lakin ne vakit olacağını bilemiyoruz. Bu zelzeleden İstanbul, Bursa, Balıkesir, Yalova, Kocaeli, Çanakkale, Tekirdağ ağır bir formda etkilenecektir" dedi.
2000 yıllık sessiz fay
Aykan, Balıkesir’e farklı parantez açarak değerlendirmede bulundu. Jeoloji Mühendisi Aysun Aykan, "Balıkesir Gökçeyazı segmenti üzerinde yapılan paleosismolojik çalışmalara nazaran; bu yarar MÖ 850’ye kadar 4 paleodepremin geliştiği saptanmış, zelzelenin tekrarlama dönemi yaklaşık 1000 yıl olarak kabul edilmiş ve son zelzelenin üzerinden 2000 yıl üzere bir müddet geçtiği tespit edildiği için bu yüzden burada zelzele bekliyoruz. Bu fay kırıldığında 6.5’den büyük 7.2 büyüklüğe kadar sarsıntı üretme potansiyeline sahip olduğu biliniyor. Şuan burada büyük bir sarsıntının olması bizi şaşırtmaz. Balıkesir- Gökçeyazı fayının tehlikesine dikkat çekmemiz gerekiyor. Gölcük Zelzelesinde 4 buçuk metre yeryüzünde bloklar yer değiştirdi; Bu yüzden fayın üzerindeki binalar çok büyük hasar gördü. Ülkemizdeki sarsıntılar göstermektedir ki en çok can ve ekonomik kayıplar, direkt fay zonları yahut fay çizgileri üzerinde kurulan yerleşim ünitelerinde ve mühendislik hizmeti almamış binalarda meydana gelmektedir. Binaların sarsıntı yönetmeliklerine, imar yönetmeliklerine uygun olarak projelendirilip inşa edilmesi, yapı kontrollerinin yapılması gerekiyor. Yer etütlerinde; tabanın jeolojik durumunu, taban parametrelerini çok uygun belirlediğiniz taktirde, yapının statik proje tasarımı ile her türlü tabanda, taban makûs olsa dahi zelzeleye güçlü bina tasarlanması mümkündür" halinde konuştu.
"Fay üzerindeki binaları kaldırmamız gerekli"
Aykan kelamlarını şöyle sürdürdü: "Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAF) üzerinde 1939’dan başlayarak 1999’a kadar olan sarsıntılarda birçok kişi hayatını yitirdi. KAF’ı yaklaşık 12 milyon yıldır var ve bu fay üzerinde yeniden büyük zelzeleler olacak. KAF’yı yok olmayacağına nazaran; KAF Zonu tehlike nesli içerisinde kalan binaları sarsıntıya muteber hale getirip, fayın üzerindeki binaları kaldırmamız gerekiyor. Bizim 6306 sayılı afet riski altındaki alanların dönüştürülmesi hakkında kanunumuz var. Bu kanun bizim için fırsat ve ülke olarak aldığımız en değerli kararlardan bir tanesi olduğunu tabir etmek istiyorum. Bunu fırsata çevirip bu kanunu buralarda uygulamamız gerekir. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Türkiye Canlı Fay Haritası’na nazaran ülke genelinde 5.5 ve üzeri büyüklükte sarsıntı üretebilecek yaklaşık 500 canlı fay bulunuyor. Bu harita baz alındığında, 18 İlimiz, 80’i aşkın ilçe ve 502 mahalle direkt fay çizgileri üzerinde yer almaktadır. Aksaray, Bolu, Sakarya, Yalova, Bursa, Balıkesir, Manisa, İzmir, Aydın, Denizli, Erzurum, Kahramanmaraş, Hatay, Hakkari, Muğla, Eskişehir, Kütahya, Bingöl üzere vilayetlerimiz fay sınırı üzerindedir. Bu fay zonu üzerinde yaşayan vatandaşlarımız burada zelzele olduğu vakit birinci başta onlar etkilenecektir.
Amerika Birleşik Devletlerinde fay zonları üzerine yapı yapılmayacağına ait düzenleme 1973 yılında, Avrupa Birliğine ilişkin ülkelerde 1990’lı yıllarda yapılmıştı; Bizim ülkemizde bununla ilgili bir düzenleme yok. Türkiye’de zelzeleye hazırlık manasında en değerli eksik bir Fay Yasasının olmamasıdır" dedi.
Özcan: "Bizde zihniyet sorunu var"
İnşaat Mühendisleri Odası Balıkesir Şube Lideri Gürkan Özcan ise, sarsıntı ve bina stokları ile ilgili yaptığı açıklamada yönetmeliklere değindi. Özcan, "Bizde zihniyet külfeti var. Mevcut zihniyet ile afetlerin önüne geçme talihimiz yok. Biz meslek kümesi olarak her tabana inşaat yapabilen teknoloji ve birikime sahibiz. Deniz altına da temel atılabilir, bataklığa da inşaat yapılabilir. Değerli olan yasal yönetmelikler çerçevesinde imar planlarının hazırlanması, uygun proje ve uygun mühendislik hizmeti ile hayata geçirebilirsin. 1940’lardan itibaren 2018’e kadar 7 defa sarsıntı yönetmeliği değişti. 1999 zelzelesinden sonra 7 defa imar affı uygulandı. 40’lı yıllardan bu yana 8 sefer zelzele yönetmeliği değişti, 14 defa imar affı geldi" dedi.
Özcan, kelamlarını şöyle tamamladı: "Balıkesir yapı stoğunu 2000 öncesi ve sonrası diye bakmak lazım. 1994 yılında beton, kalıp denetimini yapıyorduk. 2000 başlarına kadar bunu sürdürdük. Materyal ile kıyaslama yaptığında 2000 öncesinde bir eza var. 2015 yılında kentsel dönüşüm çalışmaları yapılırken, 450 bin konut olduğu yüzde 20 ve 30’nun orta büyüklükte bir sarsıntıda hasar göreceği halindeydi. İmar barışında yapılan müracaatları göz önüne aldığımızda bu gerçekçi bir yaklaşım olduğunu görüyoruz. 2011 yılında yapılan Ulusal Sarsıntı Strateji Planında Türkiye’deki bütün yapıların envanterinin çıkartılması planlanıyordu. Bugüne kadar yapılan ne var? İmar barışı ile müracaatta bulunan vatandaşların kendi müracaatları ile ortaya konulan bir envanter var. İmar barışından yapı kayıt dokümanı alan her bina sorun yaşayacak binadır" biçiminde konuştu.